آنچه که “باید” درباره صدا و ابزارهای صدابرداری بدانید

در فیلم‌های حرفه‌ای گاهی اهمیت صدا بیش از تصویر است. تصور کنید در حال دیدن یک فیلم هستید، تحمل نویزهای تصویر یا مخدوش بودن بخشی از آن حتی در سراسر طول فیلم قابل‌تحمل است و در اکثر مواقع عامدانه فرض می‌شود، اما شنیدن صدایی ناهنجار و نویزهای موجود در صدا حتی برای چند لحظه ادامه‌ی تماشای فیلم را ناممکن می‌سازد. تصویر چیزی است که معمولاً چه خوب باشد و چه بد، چه خوش‌رنگ باشد چه نباشد مورد قضاوت قرار می‌گیرد. حال‌آنکه اغلب بینندگان بعد از دیدن یک فیلم با صدای بسیار خوب، از کیفیت صدای آن یاد نمی‌کنند، این یعنی صدای حرفه‌ای حداقل‌هایی دارد که رعایت آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است. ضمن اینکه در تمامی جشنواره‌های سینمایی اهمیت و جوایز بخش صدا کمتر از بخش تصویر نیست.
در یک فیلم، تصویر جسم، و صدا در حکم روح آن است. داشتن یک تصویر حرفه‌ای بدون وجود صدای حرفه‌ای ارزشی ندارد. به همین خاطر است که هرچه دوربین تصویربرداری مورداستفاده حرفه‌ای‌تر باشد، تنظیمات بخش صدا دقیق‌تر و بخش ضبط صدای آن حرفه‌ای‌تر خواهد بود. تا جایی که تقریباً در تمام دوربین‌های سینمایی چیزی به نام میکروفن داخلی یافت نمی‌شود، ضمن اینکه در بسیاری از موارد بخش مربوط به نصب تجهیزات حرفه‌ای صدا هم به‌صورت جداشونده طراحی می‌شوند تا حمل آن‌ها در مواقعی که صدا به‌صورت کاملاً جداگانه و با ابزار تخصصی ضبط می‌شود ایجاد مزاحمت نکند.
بخشی از اطلاعات پایه‌ای مربوط به صدا، میکروفون و تجهیزات صدابرداری در اینجا جمع‌آوری‌شده تا شمارا با برخی از اصطلاحات، ابزارهای صدابرداری و انواع اصلی آن‌ها و تفاوتشان آشنا سازد. انتظار می‌رود این اطلاعات حداقل شمارا در انتخاب ابزار مناسب کارتان یاری کند.
دو نکته مهم:
1) متوازن یا غیر متوازن
تمام تجهیزات پیشرفته صدا از خطوط خروجی و ورودی متوازن بهره می‌برند. سیگنال‌های نامتوازن از طریق کابل‌های دو هسته‌ای (یک بخش مرکزی و یک بخش بیرونی) تشکیل‌شده‌اند و مستعد ایجاد تغییر در سیگنال‌های صدا و درنهایت ایجاد هام1 هستند، درحالی‌که کابل‌های متوازن از سه بخش تشکیل‌شده‌اند (دو بخش مرکزی و یک پوشش خارجی) که یکی از بخش‌ها نقش سپر پوششی را برای دو بخش دیگر بازی می‌کند و مانع تداخل و تأثیرپذیری سیگنال‌ها می‌شود.

اتصالاتی که برای این منظور استفاده می‌شوند معمولاً از نوع XLR هستند، گرچه از جک ¼ اینچی هم برای این منظور استفاده می‌شود.

در صورت لزوم اتصال یک خروجی متوازن XLR که نیاز به مقدار معینی بار الکتریکی دارد، به یک ورودی نامتوازن (برای مثال ورودی 3.5 میلی‌متری یک دوربین DSLR) نیاز به استفاده از یک مبدل (میکسر) دارای فانتوم پاور2 است.

2) انواع الگوی دریافت امواج

الگوهای دریافت امواج صوتی توسط میکروفن‌های مختلف، متفاوت است. این مورد در هنگام تهیه میکروفن حتماً باید موردتوجه قرار گیرد.
– الگوی کاردیود:
میکروفن‌هایی که دارای الگوی کاردیود هستند صدایی که در اطراف یا پشت میکروفن باشد را رد می‌کنند. شکل گرافیکی این الگو شبیه عدد پنج (فارسی) است. قابلیت رد کردن صدا از پشت میکروفن، الگوی کاردیود را در شرایطی که چندین میکروفن به کار می‌روند و درجایی که دریافت مقدار زیادی از فضای محل موردنیاز نیست، کارآمد می‌سازد. این میکروفن‌ها هم در استودیو و هم در اجرای زنده محبوب هستند.

– الگوی هایپر کاردیود و سوپرکاردیود:
ساختار قطبی سوپرکاردیود نسبت به کاردیود و هایپرکاردیود نسبت به سوپرکاردیود هدایتی‌تر است. برخلاف کاردیود هردوی این الگوهای قطبی دارای بخش حساس در پشت خود هستند که صدا را دریافت می‌کند.

– الگوی Omnidirectional :
میکروفن‌های دارای این الگو صدا را به‌طور یکسان از همه جهات دریافت می‌کنند. شکل گرافیکی این الگو به‌صورت دایره (کره) است. همه میکروفن‌ها در ابتدا omni هستند و با اعمال فرآیندهای مهندسی ساختارهای هدایتی در آن‌ها ایجاد می‌شود. میکروفن‌های omni برای ضبط صدای محیط، بدون انتخاب سوژه مناسب هستند.

– الگوی Bi Directional:
میکروفن‌های دارای الگوی قطبی bi-directional حساسیت یکسانی نسبت به صداهای جلو و عقب دارند، اما صدایی که از اطراف بیاید را رد می‌کنند. درنتیجه الگوی آن‌ها شبیه عدد 8 است که در آن کپسول میکروفن در محل تماس دو دایره قرار دارد، به همین دلیل به این الگو Figure 8 نیز گفته می‌شود.

نکته: باید توجه داشت که برخی از میکروفن‌ها دارای امکان تغییر الگو هستند و از یک الگوی ثابت پیروی نمی‌کنند.
1 : هام hum : صدایی که اصطلاحاً به آن “صدای هوا” می‌گویند که به دلیل پایین بودن کیفیت ابزارهای صدابرداری به وجود می‌آید. البته هام می‌تواند کاربرد آمبیانس3 را هم داشته باشد. یعنی همیشه به‌عنوان یک‌صدای مزاحم خوانده نمی‌شود.
2 : فانتوم پاور : Phantom Power : همان‌طور که گفته شد اکثر میکروفن‌های حرفه‌ای برای رسیدن به بهترین بهره‌وری نیاز به مقداری برق‌دارند. روشی که این برق موردنیاز را از طریق کابل میکروفن انتقال می‌دهد فانتوم پاور نامیده می‌شود. فانتوم پاورها با توان‌های متفاوت موجود هستند. که اکثر میکروفن‌های موجود در بازار از فانتوم پاور با توان 48 ولت استفاده می‌کنند.
3 : آمبیانس Ambience : صدای محیط. مثلاً وقتی در خیابان صدا ضبط می‌کنید، صدای ماشین‌ها و تمامی صداهایی که محیط را در برگرفته آمبیانس به‌حساب می‌آید.

انواع میکروفن :

میکروفن ریبون

میکروفن‌های ریبون اولین میکروفن‌های bi-directional (اشاره به الگوی قطبی) بودند که ازلحاظ تجاری به موفقیت رسیدند و در دوره طلایی رادیو کاربرد وسیعی داشتند. امروزه میکروفن‌های ریبون، با تلاش شرکت‌هایی مانند Royer در حال بازگشتن به عرصه صدا هستند. در این نوع میکروفن‌ها المان معلق و بسیار کوچکی در یک میدان مغناطیسی قوی حرکت می‌کند. میکروفن‌های ریبون به‌جای سطح فشار صدا به‌سرعت مولکول‌های هوا واکنش نشان می‌دهند.

یکی از این نوع میکروفون‌ها را می‌توان بویا BY-M1000 دانست.

در کاربردهای استودیویی این تفاوت عملکردی مهم نیست، هرچند می‌تواند در حین ضبط در فضای باز و در روزهایی که باد می‌وزد حیاتی باشد! گرچه یکی از دلایل نصب فیلترهای ملقب به پاپ فیلتر در قسمت جلویی این میکروفن‌ها در استودیوها همین مورد است.

لازم به ذکر است فانتوم پاور موجب آسیب دیدن برخی از این نوع میکروفن‌ها می‌شود.

میکروفن شات گان یا تفنگی

میکروفن‌های تفنگی یا شات گان، که در ایران به‌نام گان معروف هستند، معمول‌ترین نوع میکروفن‌های حرفه‌ای هستند که در کنار دوربین‌های تصویربرداری و در اندازه‌های مختلف کاربرد دارند.
سیستم مکانیکی ساده این میکروفن‌ها شامل یک دیافراگم نازک، که به نام “ممبران” شناخته می‌شود، است. این بخش در نزدیکی یک صفحه فلزی ثابت قرارگرفته. این آرایش یک “خازن” ایجاد می‌کند که بار الکتریکی 9V تا 48V (فانتوم پاور) را از یک منبع خارجی یا باتری دریافت می‌کند. دیافراگم در پاسخ به تغییر فشار هوا به‌آرامی می‌لرزد و باعث تغییر ظرفیت خازن و تغییر ولتاژ و ایجاد سیگنال خروجی میکروفن می‌شود. به‌طورکلی طول این میکروفن‌ها با برد آن‌ها رابطه مستقیم و با زاویه‌ای که قادر به پوشش آن هستند رابطه عکس دارد.

از این نوع میکروفن می‌توان به مدل‌های زیر اشاره کرد:

• بویا PVM3000M
• بویا BY-BM2021
• بویا DMR7
• Zoom SSH-6
• بویا BM3031

میکروفن داینامیک

در نقطه مقابل میکروفن‌های خازنی، نوع دیگری از میکروفن‌ها قرار دارند که بنام میکروفن داینامیک شناخته می‌شوند.
در میکروفون‌های داینامیک، سیگنال صدا با حرکت کردن یک هادی در میان یک میدان مغناطیسی ایجاد می‌شود. در بیشتر میکروفن‌های داینامیک یک دیافراگم بسیار باریک و سبک در پاسخ به فشار هوا حرکت می‌کند. حرکت دیافراگم باعث حرکت یک سیم‌پیچ صدای معلق در میان یک میدان مغناطیسی می‌شود، که منجر به ایجاد جریان الکتریکی کوچکی می‌شود. یعنی جذب صدا با عکس عملی است که موجب پخش صدا در بلندگو می‌شود.

از برندهای مطرح سازنده میکروفن می‌توان به بویا، SONY، Beyerdynamic و audio technica هستند. برند Neumann و
Schoeps هم در کنار SENNHEISER از برترین سازندگان این نوع تجهیزات هستند.
مدل MKH416 سنهایزر از محبوب‌ترین مدل‌های میکروفن گان موجود است که برای مدت بیش از سی سال محبوبیت خود را حفظ کرده و به معیاری برای کیفیت بین میکروفن‌های هم‌رده تبدیل‌شده. مدل جدیدتری که سنهایزر پس‌ازآن معرفی کرده MKH60 می‌باشد.

معمولاً میکروفن‌های همراه دوربین‌ها، هرچند که از برندهای معتبر و معروفی مثل SENNHEISER باشند دارای کیفیت مناسبی برای کارهای حرفه‌ای نیستند و باید با میکروفن‌های حرفه‌ای جایگزین شوند. انتخاب بین میکروفن‌ها در درجه اول به نیاز شما برای کاری که می‌خواهید انجام دهید برمی‌گردد و در درجه دوم به هزینه‌ای که می‌توانید انجام دهید. گرچه میکروفن‌های حرفه‌ای دارای قیمت بالایی هستند اما یک استثنا به نام RODE برای قاعده‌ی کلی “پول بیشتر مساوی کیفیت بیشتر” وجود دارد.

محصول‌های پیشنهادی:

• بویا BY-WM8 Pro
• سارامونیک SR-HM7

میکروفن یقه‌ای

میکروفن یقه‌ای که بنام میکروفن گیره‌ای هم شناخته می‌شود، نوع کوچکی از میکروفن‌ها هستند که از نوع خازنی‌اند. اندازه کوچک آن‌ها موجب می‌شود بتوانند به‌راحتی در نزدیک‌ترین مکان به منبع صدا قرار گیرد، بدون اینکه حتی دیده شوند. بیشترین کاربرد آن‌ها در مصاحبه‌ها و برنامه‌های تلویزیونی است، ضمن اینکه در فیلم‌ها هم به‌عنوان میکروفن‌های فرعی برای ضبط دیالوگ‌ها کاربرد دارند، خصوصاً در نماهای بازی که امکان نزدیک کردن میکروفن‌های بزرگ‌تر به سوژه وجود ندارد.

محصولات پیشنهادی:

• بویا M1
• بویا M1 Pro

میکروفن‌های خبرنگاری

وقتی شما قصد ضبط صدای سوژه‌ای در فاصله نزدیک و زمانی کوتاه رادارید استفاده از میکروفن‌های گان یا یقه‌ای گزینه مناسبی نیست. برای این منظور نوع خاصی از میکروفن‌ها به نام میکروفن خبرنگاری طراحی‌شده‌اند که دارای بدنه‌ای باریک و کشیده هستند. این نوع طراحی به کاربر اجازه می‌دهد به‌راحتی میکروفن را به سوژه نزدیک کند، ضمن اینکه فضای کافی برای نصب نشان شبکه هم‌روی آن موجود است.

الگوهای قطبی این نوع میکروفن‌ها متنوع است اما معمولاً از نوع omnidirectional می‌باشد.

محصول پیشنهادی:

• بویا BY-WM8 Pro

ابزارها، لوازم جانبی و تجهیزات ضبط صدا:

میکروفن بی‌سیم

در پایان قسمت قبل در مورد میکروفن‌های یقه‌ای نکاتی ذکر شد. میکروفن‌های یقه‌ای در انواع مختلف، برای اتصال باسیم و یا دارای فرستنده و گیرنده برای اتصال بی‌سیم به ضبط کننده صدا، موجود هستند. معروف‌ترین موارد بی‌سیم ست‌های سری ew سنهایزر می‌باشند که پرکاربردترین از این نوع در سراسر دنیا است.

این میکروفن‌ها برای ضبط صدای محیط (آمبیانس) مناسب نیستند، که همین موضوع موجب ضبط دقیق‌تر صدای سوژه‌ای که در نزدیکی آن نصب‌شده‌اند هم می‌شود.

محصولات پیشنهادی:

• Saramonic UwMic9
• بویا WM4 Pro-K2

این نوع میکروفن‌ها به‌صورت یک مجموعه شامل میکروفن، گیرنده، فرستنده، پایه نگه‌دارنده و تبدیل XLR هستند. ضمن اینکه از بخش گیرنده در کنار یک ماژول فرستنده مخصوص میکروفن‌های دارای اتصال XLR و حتی نیازمند فانتوم پاور، می‌توان استفاده کرد.

این ماژول موجب حذف کابل‌های رابط طویل و سنگین می‌شود.

با توجه به امکان انتخاب فرکانس در این مجموعه‌ها، امکان استفاده از چندین مجموعه در کنار هم، بدون نگرانی از تداخل امواج وجود دارد.
نوع دیگری از گیرنده‌ها با میکروفن‌های بی‌سیم (معمولاً داینامیک) مخصوص به خود هم در بازار موجود هستند که گرچه ظاهراً انعطاف کمتری نسبت به مجموعه معرفی‌شده دارند، اما امکان ارسال و دریافت امواج قوی‌تر و دریافت امواج چندین میکروفن از طریق یک گیرنده، از مزایای آن‌هاست. این نوع مجموعه‌ها در سالن‌های سخنرانی و یا کنسرت کاربرد بیشتری دارند.

بوم
شاید شناخته‌شده‌ترین وسیله جانبی صدابرداری حرفه‌ای، بوم باشد. بوم معمولاً به‌صورت تلسکوپی و معمولاً دارای حداکثر طول سه متر است. موارد زیادی بر روی قیمت آن تأثیر می‌گذارد که مهم‌ترین آن‌ها جنس بوم است. موارد ارزان‌تر و سنگین‌تر آلومینیومی هستند و انواع سبک‌تر و گران‌تر آن از جنس فیبر کربن می‌باشند. اگر از ماژول بی‌سیم در کنار میکروفن استفاده نشود، شکل عبور کابل از بوم اهمیت پیدا می‌کند. در موارد عادی کابل باید دور بوم پیچیده شود و یا با چسب به آن چسبانده شود، اما در برخی از موارد امکان عبور کابل از مرکز بوم هم وجود دارد.

شرکت Panamic از معروف‌ترین تولیدکنندگان بوم است و برخی از تولیدکنندگان تجهیزات الکترونیکی صدا مثل RODE بوم هم تولید می‌کنید.

پوشش‌های میکروفن
یک میکروفن، خصوصاً در فضای باز، هرگز بدون پوشش مناسب کارایی مطلوبی نخواهد داشت. پوشش‌های مناسب موجب جلوگیری از تأثیر جریان هوا و برخوردهای فیزیکی بر صدای دریافتی میکروفن می‌شود. ساده‌ترین نوع پوشش برای میکروفن‌ها، پوشش اسفنجی است.
اما وقتی صحبت از میکروفن‌هایی با حساسیت بسیار بالاست، مسئله پوشش هم کمی پیچیده‌تر می‌شود. در تصویر زیر یک میکروفن گان را به همراه تمام لوازم جانبی استاندارد ملاحظه می‌کنید.

قفس مخصوص، که به خاطر شکلش به زپلین هم معروف است و در ایران بانام “بسکت” شناخته می‌شود، بهترین و رایج‌ترین محافظ این نوع از میکروفن‌هاست. میکروفن پیش از پوشیده شدن با این قطعه، باید روی دستگیره‌ی دارای سیستم تعلیق که موجب حذف تأثیر تکان‌ها بر میکروفن می‌شود، سوار شود. این قطعه هم برای گرفتن میکروفن در دست کارایی دارد و هم برای نصب آن روی بوم.

علاوه بر این‌ها، در شرایط سخت‌تر، و بارندگی می‌توان با یک پوشش خزدار که در ایران بنام رین‌کت1 معروف است تمام این مجموعه را پوشاند. مجموعه‌ی این موارد قیمتی نزدیک به قیمت یک میکروفن حرفه‌ای دارند، و وجود آن‌ها برای بهره‌گیری از حداکثر توان میکروفن در بهترین شرایط ممکن ضروری است.

مجموعه‌ی این پوشش‌ها متضمن خنثی کردن همه‌ی مزاحمت‌های موجود در هر محیط و شرایط کاری هستند.

هدفون
استفاده از یک هدفون خوب برای نظارت بر صدای دریافتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. آیا عدم بررسی تصویر ضبط‌شده توسط دوربین کار منطقی است؟ قطعاً خیر. اهمیت این کار به حدی ست که از نمایشگرهای هم قیمت با یک دوربین در کنار دوربین‌های حرفه‌ای استفاده می‌شود.
در مورد صدا هم وضع به همین شکل است. یک هدفون معمولی برای تجهیزات صدا، حکم مانیتور کوچک خود دوربین برای یک نظارت بر تصویر را دارد. خوب است، اما کافی نیست. یک هدفون خوب علاوه بر پخش صحیح و باکیفیت صدا باید صداهای اضافی اطراف را هم حذف کند. هدفون‌های حرفه‌ای Beyerdynamic، SENNHEISER و برخی از تولیدات SONY گزینه‌های مناسب و رایجی هستند. باید به یاد داشت گرچه هدفون‌های مناسب برای کار صدابرداری کمی گران هستند، اما یک هدفون گران‌قیمت لزوماً برای کار صدابرداری مناسب نیست.

ضبط کننده صدا
ورود بخش ضبط صدا به دنیای دیجیتال یک جهش واقعی محسوب می‌شد. ناگهان حجم دستگاه‌های ضبط کننده به‌شدت کاهش یافت، کمی بعد امکان ضبط چندین کانال صدا و کدگذاری آن‌ها به این دستگاه‌ها اضافه شد. در ابتدا آنچه بین این دستگاه‌ها ایجاد تمایز می‌کرد، استفاده از هارددیسک یا کارت حافظه بود. دستگاه‌های دارای هارددیسک ظرفیت بالاتر و وزن بیشتری داشتند و البته حرفه‌ای‌تر محسوب می‌شدند و دستگاه‌های بدون هارددیسک که از کارت‌های حافظه استفاده می‌کردند دارای حجم و امکانات کمتری بودند و صرفاً برای کار خبرنگاری و غیر سینمایی کاربرد داشتند (توجه داشته باشید که فرمت‌های غیر فشرده و نسبتاً حجیم صدا برای کار حرفه‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد).
از محبوب‌ترین دستگاه‌های ضبط کننده صدا در ایران این محصول sound devices است:

اما حکمرانی این دستگاه و موارد مشابه بر بازار، خصوصاً با ورود حافظه‌های فلش و فرمت‌های کم‌حجم‌تر دیری نپایید و دیگر کمپانی‌ها با ارائه محصولات کوچک‌تر و دارای امکانات حرفه‌ای رکوردرهای کوچک را وارد مرحله‌ی جدیدی کردند. برای مثال در حال حاضر رکوردرهای ZOOM با ابعادی مشابه یک گوشی هوشمند، و قیمتی به نسبت ارزان، دارای تمام امکانات لازم برای یک رکوردر حرفه‌ای هستند و برای کارهای سینمایی هم به‌راحتی می‌توان به آن‌ها اعتماد کرد.

میکسر
میکسر برخلاف آنچه از نامش برمی‌آید صرفاً برای ترکیب چندصدا نیست، بلکه بیش از آن برای شکل‌دهی به صداها و ایجاد فضای موردنظر در صدا بکار می‌رود. انواع کوچک‌تر این نوع دستگاه‌ها برای ضبط همزمان صدا در کنار دوربین‌هایی که دارای امکانات حرفه‌ای ضبط صدا نیستند بکار می‌روند.
با استفاده از این دستگاه امکان استفاده از میکروفن‌های حرفه‌ای و انتقال سیگنال‌های دریافتی به شکل مطلوب، به ورودی صدای دوربین ایجاد می‌شود.

میکسرهای بزرگ‌تر، ازجمله محصولات Alesis هم معمولاً برای پروژه‌های بزرگ‌تر و معمولاً مرحله پس‌تولید و صداگذاری کارایی دارند.

جمع‌بندی
آنچه در این متن به آن اشاره شد، صرفاً بخش کوچکی از اسامی و کاربرد ابزارها و لوازم اصلی صدابرداری و ذکر کلی‌ترین تفاوت‌های آن‌ها باهدف آشنایی اولیه و سطحی بود. قطعاً شناخت کامل این محصولات و کاربرد آن‌ها مستلزم کار عملی و آشنایی با آن‌ها در طی کارهای حرفه‌ای می‌باشد.
1: rain coat